Ο οικονομολόγος Ξενοφώντας και η διατύπωση βασικών οικονομικών νόμων στα έργα του Πόροι και Οικονομικός

Ο βίος του Ξενοφώντα (συνοπτικά)

 

 Ο Ξενοφώντας γεννήθηκε στην Αθήνα και συγκεκριμένα στον Δήμο Ερχιών (σημερινά Σπάτα) το 430 π.Χ. Ήταν προικισμένος από την φύση με ισχυρή σωματική διάπλαση που την καλλιέργησε με τον αθλητισμό και την ιππασία. Προικισμένος ήταν και πνευματικά. Μαθήτευσε σε αξιόλογους ανθρώπους της εποχής του και πρωτίστως δίπλα στον Σωκράτη παρακολουθώντας όμως παράλληλα την όλη πνευματική κίνηση της πόλης του.

Έζησε τη νεότητά του στα δύσκολα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) που τερματίστηκε με ταπεινωτική ήττα της πατρίδας του της Αθήνας. Ο Ξενοφώντας προσανατολίστηκε ιδεολογικά στις σπαρτιατικού τύπου ευνομούμενες πολιτείες και ανήκε στον κύκλο των ''λακωνιζόντων''.

Στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα πολλοί έλληνες, μετά το τέλος του δύσκολου και με δυσμενείς σε όλα τα επίπεδα συνέπειες, Πελοποννησιακού πολέμου, φεύγουν και αναζητούν το μέλλον τους σε εξωελληνικές περιοχές προσφέροντας μισθορφορική υπηρεσία. Ο Ξενοφώντας μετέχει ως παρατηρητής στο εκστρατευτικό σώμα 10.000 Ελλήνων υπό την ηγεσία του Κύρου, αδελφού του βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη για την κατάληψη του ασιατικού θρόνου. Τα περιγράφει ο ίδιος στο έγρο ''Κύρου Ανάβασις''.

Ξενοφώντας 430 π.Χ.-355 π.Χ.

Μετά απο πορεία ο στρατός του Κύρου φθάνει στα Κούναξα όπου το 401 π.Χ. γίνεται η σύγκρουση μεταξύ των δυο αδελφών Κύρου και Αρταξέρξη. Εκεί ο Κύρος σκοτώνεται και οι αρχηγοί των Ελλήνων δολοφονούνται από τον έμπιστο του Αρταξέρξη σατράπη Τισσαφέρνη. Τότε εκλέγεται στρατηγός ο Ξενοφώντας και αναλαμβάνει να οδηγήσει τους 10.000 έλληνες, τους ''μυρίους'' προς την θάλασσα, μέσα από δύσβατη και εχθρική χώρα. Φανερώνονται τότε τα σπάνια ηγετικά του προσόντα και η στρατηγική του σκέψη.

Ο Ξενοφώντας οδηγεί τους ''Μυρίους'' στην Τραπεζούντα, στον Εύξεινο Πόντο και στην Θράκη όπου υπηρετούν τον Σεύθη, βασιλιά των Οδρυσών. Απο εκεί καταλήγουν στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας, όπου και ενσωματόνονται στον στρατό του σπαρτιάτη στρατηγού Θίβρανα που πολεμούσε για την απελευθέρωση των μικρασιατικών ελληνικών πόλεων απο τον περσικό ζυγό.

Ο Ξενοφώντας έμεινε στην Μικρά Ασία και μετά την αντικατάσταση του στρατηγού Θίβρανα από τον σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο. Ο Ξενοφώντας ακολούθησε τον Αγησίλαο όταν ο δεύτερος κλήθηκε στην Ελλάδα για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του αντισπαρτιατικού συνασπισμού στην Ελλάδα. Ο Ξενοφώντας πολέμησε μαζί του εναντίον των Θηβαίων, συμμάχων τότε της Αθήνας στη μάχη της Κορώνειας το 394 π.Χ. Η συμμετοχή του αυτή του στοίχησε την δήμευση της περιουσίας του και την καταδίκη του σε εξορία.

Οι Σπαρτιάτες ανταμείβοντας την φιλοσπαρτιατική στάση του τού παραχώρησαν μεγάλο κτήμα στην Ηλεία, κοντά στην μικρή πόλη Σκιλλούντα. Εκεί έζησε 24 χρόνια (394-370 π.Χ.) Η ήρεμη ζωή του εκεί θα τελειώσει όταν οι Σπαρτιάτες νικήθηκαν στην μάχη των Λεύκτρων απο τους Θηβαίους και οι Ηλειοί τον έδιωξαν. Κατέφυγε κατόπιν στο Λέπρεο και μετά στην Κόρινθο. Η κατοπινή συμμαχία Αθήνας-Σπάρτης οδηγεί στην ανάκληση της ποινής της εξορίας του Ξενοφώντα. Τα δυο του παιδιά κατατάσσονται στο Αθηναϊκό ιππικό και το ένα από αυτά θα σκοτωθεί στην μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ.). Πέθανε στην Κόρινθο και ενταφιάστηκε κατά την επιθυμία του στον Σκιλλούντα. 

Έργα του Ξενοφώντα

Ο Ξενοφώντας έγραψε πολλά έργα όπως α. ιστορικά και βιογραφικά: Κύρου Ανάβασις, Αγησίλαος (Ξενοφώντος) β. φιλοσοφικά και διάλογοι: Απολογία Σωκράτους, Οικονομικός, Συμπόσιον κ.α. γ. διδακτικά: Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Πόροι ή περί προσόδων, Κυνηγετικός κ.α.

Ο οικονομολόγος Ξενοφώντας

Στα έργα του Οικονομικός και Πόροι ή περί προσόδων ο Ξενοφώντας καθιερώνεται ως οικονομολόγος. Στην συγκεκριμένη ανάρτηση θέλουμε να αναφερθούμε στο έργο του Πόροι ή περί προσόδων. Σε αυτό το έργο ο Ξενοφών πλέκει το εγκώμιο της Αττικής γης για το έδαφος και υπεδαφός της, κάνει αναφορά στα μάρμαρα της Αττικής γης, εισηγήται πρόταση για τους μετοίκους στην Αττική καθώς και για τους εμπόρους και τους ναυτικούς. Περιγράφει και αναλύει τα μεταλλεία αργύρου της Αττικής ως πηγή εσόδων. Τέλος, περιγράφει τις ωφέλειες από την ειρήνη στην Αθήνα και σημειώνει τις τελικές του υποδείξεις εστιάζοντας στα πλεονεκτήματα των προτάσεών του.

Είναι πραγματικά μοναδικό να μελετάς τον Ξενοφώντα και να βλέπεις πως περιγράφει το Νόμο της Προσφοράς (Πόροι) ενώ στις σχολές των Οικονομικών Επιστημών των Πανεπιστημίων μαθαίνουμε πως αυτός και οι λοιποί βασικοί νόμοι διατυπώθηκαν από τους οικονομολόγους του 18ου και 19ου αιώνα (Cantillon, Ricardo, Alfred Marsall (διαγραμματικά)). Ή τουλάχιστον για να μην αδικήσουμε τα πανεπιστημιακά συγγράμματα δεν κάνουν καμία αναφορά στους αρχαίους έλληνες συγγραφείς και ειδικά στον Ξενοφώντα όπου ξεκάθαρα καταγράφει τους Νόμους Προσφοράς και Ζήτησης αλλά και των Φθινουσών Αποδόσεων. 

 

Κορινθιακό αγγείο με απεικόνιση των εργαζομένων σκλάβων στα μεταλλεία Λαυρίου. 5ος π.Χ. αιώνας

  

Τα μεταλλεία αργύρου της Αττικής ως πηγή εσόδων

Ας προσεγγίσουμε κάποια αποσπάσματα από το έργο Πόροι του Ξενοφώντα (1) για να δούμε πως διατυπώνει τους ανωτέρω βασικούς νόμους της οικονομίας.

''...Και είναι φανερό ό,τι ο τόπος που έχει άργυρο δεν λιγοστεύει κάπως, αλλά απλώνεται διαρκώς περισσότερο. Σε περίοδο κατά την οποία βρέθηκαν σ' αυτά παρά πολλοί άνθρωποι, κανένας ως τώρα δεν έμεινε χωρίς δουλειά, αλλά πάντοτε οι δουλειές ήταν περισσότερες από όσους εργάζονταν. Και τώρα όσοι έχουν δούλους στα μεταλλεία κανείς δεν αποσπά κάποιους από τον αριθμό τους, αλλά διαρκώς αποκτά όσο περισσότερους μπορεί. Διότι, όταν λίγοι σκάβουν και αναζητούν άργυρο, φαντάζομαι ό,τι βρίσκονται και λίγα πράγματα, όταν όμως δουλεύουν πολλοί, ο άργυρος φαίνεται πολλαπλάσιος. Ώστε, απ' όσο ξέρω εγώ, μόνο σ' αυτή τη δουλειά κανένας δεν φθονεί όσους αναπτύσοουν τις δραστηριότητές τους. Ακόμη όσοι έχουν χωράφια όλοι θα μπορούσαν να πουν πόσα ζευγάρια αρκούν για το χωράφι και πόσοι εργάτες, αν κάποιος βάλει περισσότερους από τους απαραίτητους το θεωρούν ζημία. Αντίθετα, στις εργασίες στα μεταλλεία αργυρού όλοι λεν ό,τι χρειάζονται εργάτες. Διότι όχι πως, όταν γίνουν πολλοί οι χαλκουργοί και κατεβεί η τιμή των χαλκευτικών έργων, αχρηστεύονται οι χαλκουργοί και με τον ίδιο τρόπο οι σιδηρουργοί, και όταν παραχθεί πολύ σιτάρι και κρασί και κατεβαίνει η αξία των καρπών, γίνονται ασύμφορες οι γεωργικές εργασίες, ώστε πολλοί εγκαταλείποντας την καλλιέργεια της γης στρέφονται στο μεγαλεμπόριο και στους τοκισμούς χρημάτων...''

Σχόλια στην οικονομική προσέγγιση του

-Ο Ξενοφών λοιπόν αναφέρεται (2) στην αύξηση της προσφοράς ενός προϊόντος του κρασιού ή του αριθμού απασχολουμένων στον ίδιο κλάδο εργασίας, των σιδηρουργών, η οποία υπό την προϋπόθεση ό,τι η ζήτηση παραμένει σταθερή (ceteris paribus), οδηγεί σε χαμηλότερη τιμή (αξία) τη διάθεση του προϊόντος ή της υπηρεσίας στην αγορά. Έτσι το επάγγελμα μπορεί να αποβεί ζημιογόνο, παρότι το προϊόν είναι ποιοτικώς καλό και η υπηρεσία εκτελείται σωστά.

-Σε σχέση με το νόμο της φθίνουσας απόδοσης ο Ξενοφών χρησιμοποιεί το παράδειγμα της γεωργικής καλλιέργειας, όπου η γη είναι ο σταθερός συντελεστής παραγωγής και μεταβλητός είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Προσθέτοντας δηλαδή, περισσότερους εργάτες στην ίδια καλλιεργούμενη έκταση, πέραν ενός αριθμού, ο Ξενοφώντας σημειώνει πως η παραγωγή αποβαίνει ζημιογόνα διότι η προσθήκη επιπλέον εργάτη οδηγεί σε μηδενική αύξηση της παραγωγής εφόσον δεν υπάρχει έδαφος να καλλιεργήσει. 

 

Ξενοφών Οικονομικός (4.2.2021) ©

 

Copyright 4481/2017

 

Βιβλιογραφία:

 

(1): Ξενοφών, ο οικονομολόγος και πολιτειολόγος, εκδόσεις Ζήτρος, μετάφραση, σχόλια, αναλύσεις Θεόδωρος Γ. Μαυρόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007. 

 

(2): Η εποχή του ατομικισμού, Μια φιλοσοφική προσέγγιση του χρήματος και της οικονομίας, Σπύρος Λαβδιώτης, Εκδόσεις Έσοπτρον, Αθήνα, 2012