Έκθεση Επιτροπής Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος: "...η διόγκωση του χρέους κατά κύριο λόγο οφειλόταν στην αποπληρωμή εξαιρετικά υψηλών επιτοκίων δανεισμού και όχι στις δήθεν υπέρμετρες δημόσιες δαπάνες..." Α' μέρος

Πριν λίγες ημέρες η Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κα Ζωή Κωνσταντοπούλου καθώς και η ειδική επιστημονική επιτροπή Αλήθειας έδωσαν στη δημοσιότητα την προκαταρκτική έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους.  Σημειώνουμε ότι επιστημονικός συντονιστής της Επιτροπής είναι ο καθηγητής Eric Toussaint, ενώ τα μέλη της Επιτροπής προέρχονται από διάφορες χώρες με διεθνώς αναγνωρισμένη εμπερία στα ειδικά θέματα που πραγματεύεται η έκθεση.

Πρόκειται για μια έκθεση που αφορά όλους μας δεδομένου ότι μελετάει μια βασική αιτία, αν όχι την βασικότερη της οικονομικής κρίσης ή μάλλον την γεννεσιουργό αιτία αυτής (της οικ. κρίσης) που κατατρέχει τα τελευταία χρόνια την πατρίδα μας. Πρόκειται για το Δημόσιο Χρέος.

Με την παρούσα ανάρτηση κάνουμε μια μικρή παρουσίαση των βασικών σημείων του πρώτου κεφαλαίου της προκαταρκτικής έκθεσης της Επιτροπής Αλήθειας.

Το πρώτο Κεφάλαιο πραγματεύεται "Το χρέος πριν από την Τρόικα" και αναλύει την εξέλιξη του ελληνικού δημόσιου χρέους από τη δεκαετία του 1980 και μετά.

Ο επιστημονικός συντονιστής της Επιτροπής Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος κ.Eric Toussaint  καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο VII του Παρισίου και της Λιέγης.

Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι: 

- η διόγκωση του χρέους δεν οφειλόταν στις δήθεν υπέρμετρες δημόσιες δαπάνες, οι οποίες στην πραγματικότητα παρέμεναν χαμηλότερες από τις δημόσιες δαπάνες άλλων χωρών της ευρωζώνης

- οφειλόταν στην αποπληρωμή εξαιρετικά υψηλών επιτοκίων δανεισμού στους πιστωτές

-- στις υπερβολικά υψηλές και αδικαιολόγητες στρατιωτικές δαπάνες

-- στην απώλεια φορολογικών εσόδων εξαιτίας των αθέμιτων εκροών κεφαλαίου

-- στην ανακεφαλαιοποίηση ιδιωτικών τραπεζών από το κράτος και

-- στις διεθνείς ανισορροπίες, οι οποίες δημιουργήθηκαν από την ελαττωματική σχεδίαση της ίδιας της (Ευρωπαϊκής) Νομισματικής Ένωσης

Ακόμη περισσότερο: 

- η υιοθέτηση του ευρώ οδήγησε σε δραστική αύξηση του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα, στο οποίο βρέθηκαν εκτεθειμένες όχι μόνον ελληνικές, αλλά και μεγάλες ευρωπαϊκές ιδιωτικές τράπεζες. 

- το γεγονός αυτό κλιμάκωσε μια τραπεζική κρίση το 2009, η οποία με τη σειρά της επιβάρυνε το ελληνικό δημόσιο χρέος. 

- η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου υπερτονίζοντας τη σημασία των δημοσίων ελλειμάτων και του δημοσίου χρέους, βοήθησε το 2009 να παρουσιασθεί η εξελισσόμενη τραπεζική κρίση σαν κρίση δημοσίου χρέους. 

Ας δούμε αναλυτικότερα κάποια βασικά σημεία (οι επισημάνσεις με υπογραμμίσεις και bold δικές μας) :

-- Η αύξηση του χρέους συναρτάται σαφώς με τη μεγέθυνση των καταβαλλόμενων τόκων και δεν οφείλεται σε υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα. Η βασική αιτία της συσσώρευσης χρέους σχετίζεται με το πολλαπλασιαστικό φαινόμενο ("snowball effect") που παρατηρείται όταν το "υπονοούμενο" επιτόκιο εξυπηρέτησης του χρέους υπερβαίνει την ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ. Το πολλαπλασιαστικό φαινόμενο αιτιολογεί τα δυο τρίτα της αύξησης του χρέους κατά την περίοδο 1980-2007. 

-- Οι δημόσιες δαπάνες της Ελλάδας ήταν χαμηλότερες συγκριτικά με αυτές των άλλων μελών της ευρωζώνης. Οι πρωτογενείς δημόσιες δαπάνες ήταν υψηλότερες (σε ποσοστό του ΑΕΠ) μόνο στον τομέα της άμυνας, όπου ορισμένα σκάνδαλα διαφθοράς χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Οι υπερβολικές δαπάνες στον τομέα της άμυνας αντιστοιχούν σε 40 δις ευρώ χρέους δημιουργημένου από το 1995 έως το 2009.

-- Τα πρωτογενή ελλείμματα που τροφοδοτούν το χρέος επηρεάζονται από το χαμηλό επίπεδο εισπράξεων φόρου εισοδήματος και εργοδοτικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, που υστερούν σε σχέση με τον μέσο όρο στην ευρωζώνη, γεγονός που οφείλεται στις περιπτώσεις απάτης και έκνομων ροών κεφαλαίων (ακολουθεί ανάλυση παρακάτω), από τις οποίες επωφελείται μικρή μόνο μερίδα του πληθυσμού. Η σωρευτική ζημία που προκύπτει από αυτά τα διαφυγόντα έσοδα από το 1995 έως το 2009 εξηγεί την περαιτέρω διόγκωση του χρέους.

-- Η έκνομη εκροή κεφαλαίων προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερες απώλειες φορολογικών εσόδων, οι οποίες ανέρχονται σε 30 δις ευρώ για την περίοδο 2003-2009. Παράλληλα, τα ποσοστά δημόσιας δαπάνης στην κοινωνική ασφάλιση, την παιδεία, την έρευνα & τεχνολογία υστερούσαν συγκριτικά με αυτά άλλων χωρών της ΕΕ.

-- Η είσοδος στη ζώνη του ευρώ οδήγησε σε δραστική αύξηση του ιδιωτικού χρέους από 74,1% το 2001 σε 129,1% του ΑΕΠ το 2009, στο οποίο εκτέθηκαν μεγάλες ευρωπαϊκές ιδιωτικές τράπεζες, καθώς και ελληνικές τράπεζες. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την τραπεζική κρίση του 2009, η οποία πυροδότησε την κρίση δημοσίου χρέους της Ελλάδας.

Σημείωση δική μας: Εδώ πρέπει να σημειώσουμε τον όρο πτωχο-τραπεζοκρατία (απ' όσο γνωρίζουμε ανήκει στον κ. Γιάνη Βαρουφάκη). "Πρόκειται για την εξουσία που ασκούν οι πτωχευμένες τράπεζες ελέω των... φορολογουμένων, των οποίων τους φόρους οι πολιτικοί χρησιμοποιούν για να στηρίζουν το νέο αυτό καθεστώς, ως εντολοδόχοι των πτωχευμένων τραπεζών, επιβάλλοντας παράλληλα αυστηρή λιτότητα στους... φορολογούμενους. 

Βασική αρχή του νέου καθεστώτος: τα χρέη των πολιτών και των κρατών στις τράπεζες είναι ιερά και αδιαπραγμάτευτα. Παράλληλα, οι ζημιές των τραπεζών πρέπει αυτόματα, και χωρίς πολλές κουβέντες να καλύπτονται είτε απο τα κράτη είτε απο τις Κεντρικές Τράπεζες χωρίς την επιβολή του παραμικρού μνημονίου στους ιδιοκτήτες των, ουσιαστικά, πτωχευμένων τραπεζών." (τα ανωτέρω αποτελούν μέρος του ορισμού Πτωχό-Τραπεζοκρατία, όπως τον ορίζει στο βιβλίο του "Κρίσης Λεξιλόγιο" ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάνης Βαρουφάκης.) 

Ας μελετήσουμε ειδικότερα κάποια από τα σημεία του πρώτου Κεφαλαίου της έκθεσης της Επιτροπής Αλήθειας. 

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.1 της σελίδας 18 της έκθεσης, από τα πρώτα στοιχεία (βλέπε εδώ ) προκύπτουν τρία συμπεράσματα: 

1. Μέχρι το 2007 το ελληνικό χρέος οφειλόταν κυρίως στη συσσώρευση δανεισμού από την περίοδο 1980-1993.
2. Η κατάσταση χειροτέρευσε κυρίως εξαιτίας του «πολλαπλασιαστικού φαινομένου», το οποίο πυροδοτήθηκε από τα υψηλά επιτόκια σε συνδυασμό με τις διαδοχικές υποτιμήσεις της δραχμής.
3. Παρ’ όλο που τα δημοσιονομικά ελλείμματα ήταν ιδιαίτερα σοβαρά, ωστόσο δεν αποτέλεσαν αυτά την κύρια αιτία διόγκωσης του χρέους.

Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς που συχνά προβάλλονται, οι δημόσιες δαπάνες της Ελλάδας (εξαιρουμένων των αμυντικών) δεν δικαιολογούν την αύξηση του χρέους. Οι ελληνικές δημόσιες δαπάνες ήταν χαμηλότερες από εκείνες των υπόλοιπων έντεκα αρχικών χωρών της ευρωζώνης.

Όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες η έκθεση σημειώνει: 

"Εκτιμάται ότι οι υπέρογκες αμυντικές δαπάνες συνέβαλαν στη διόγκωση του χρέους κατά 40 δις ευρώ τουλάχιστον.Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών οφείλεται σε συμβάσεις μεγάλης κλίμακας για την προμήθεια εξοπλισμών από εταιρείες που εδρεύουν σε χώρες, οι οποίες είναι σήμερα πιστωτές της Ελλάδας. Σε αρκετές περιπτώσεις διατυπώθηκαν προβληματισμοί για παράνομες ενέργειες, όπως δωροδοκίες, ιδίως σχετικά με υπερτιμολογήσεις ή ανεπάρκειες του πωλούμενου εξοπλισμού.
 

Οι σημερινοί δανειστές της Ελλάδας συνέδεσαν το πρόγραμμα διάσωσης του 2010 με την επικύρωση μεγάλων εκκρεμών παραγγελιών για την αγορά αμυντικού εξοπλισμού, παρά το γεγονός ότι ένα μέρος αυτών των δαπανών εξυπηρετεί κοινούς αμυντικούς στόχους της ΕΕ και επομένως κανονικά δεν θα έπρεπε να επιβαρύνει μόνο την Ελλάδα."

Όσον αφορά τα δημόσια έσοδα της Ελλάδας λόγω χαμηλών επιπέδων είσπραξης του φόρου εισοδήματος και ελλειμματικών πραγματικών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης η έκθεση επισημαίνει: 

"Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στους αναποτελεσματικούς εισπρακτικούς μηχανισμούς που μαστίζονται από διαφθορά, στις περιορισμένες και επιεικείς κυρώσεις για τις περιπτώσεις απάτης, καθώς και στις προβληματικές διαδικασίες είσπραξης των οφειλόμενων φόρων και εισφορών, που έφθαναν τα 29,4 δις ευρώ στα τέλη του 2009.
 

Τα δάνεια που συνήφθησαν για να αντισταθμιστούν τα χαμηλά επίπεδα είσπραξης φορολογικών εσόδων φθάνουν τα 88 δις ευρώ κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η αύξηση αυτή του χρέους ωφέλησε κατά κύριο λόγο μια μικρή μερίδα του πληθυσμού, καθώς η πλειονότητα (77,5%),δηλαδή μισθωτοί και συνταξιούχοι, αποτελούν αξιόπιστη πηγή φορολογικών εσόδων.
 

Οι περιορισμένες εισπράξεις φόρων αποδίδονται επίσης στην άδικη φορολογική νομοθεσία, η οποία επιτρέπει τη φοροαποφυγή προνομιούχων ομάδων. Το έλλειμμα εσόδων που οφείλεται στις ελλιπείς πραγματικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των εργοδοτών (και όχι των εργαζόμενων) έφθασε τα 75 δις ευρώ στη διάρκεια αυτής της περιόδου."

Όσον αφορά την έκνομη εκροή κεφαλαίων επισημαίνεται στην έκθεση: 

"Η ιστοσελίδα LuxLeaks11 παρέχει πληροφορίες για εννέα επιχειρήσεις στην Ελλάδα που επω-
φελήθηκαν από «δημοσιονομικές συμφωνίες» με το Λουξεμβούργο. Πρόκειται για τις Babcock & Brown, BAWAG, Bluehouse, Coca Cola HBC, Damma Holdings, Eurobank, Macquarie Group, Olayan Investments Company Establishment και Weather Investments.
 

Η έκνομη εκροή κεφαλαίων είναι ένας ακόμη πιο αποτελεσματικός τρόπος φοροαπαλλαγής. Για να εκτιμήσουμε το ύψος της χρησιμοποιήσαμε στοιχεία της Global Financial Integrity, μίας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ), η οποία εκτιμά τις έκνομες εκροές κεφαλαίων ως τη διαφορά ανάμεσα στις χρηματοοικονομικές εκροές από μια χώρα και στις χρηματοοικονομικές εισροές αυτής προς όλες τις άλλες χώρες.
 

Δεδομένου ότι η εν λόγω μεθοδολογία εντοπίζει μόνο το πλέον ορατό μέρος των έκνομων εκροών, θεωρούμε τα αποτελέσματά της ως το κατώτερο όριο. Υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία για την Ελλάδα, που δείχνουν μεταξύ του 2003 και του 2009 σωρευτική εκροή 200 δις ευρώ. Για να εκτιμήσουμε την επίπτωση αυτής της έκνομης εκροής κεφαλαίων, υποθέτουμε ένα μέτριο φορολογικό συντελεστή 15% (μισό του ισχύοντος). Με αυτόν τον συντελεστή, προκύπτει υστέρηση δημόσιων εσόδων 30 δις ευρώ. Αν είχε η Ελλάδα νομοθεσία κατάλληλη για να αποτρέπει τις έκνομες εκροές κεφαλαίων, καθώς και δίκαιη φορολόγηση, το δημόσιο χρέος της (συνυπολογιζόμενων των τόκων) θα ήταν 40 δις ευρώ χαμηλότερο το 2009."

Όσον αφορά την έκθεση των ελληνικών και ευρωπαϊκών τραπεζών στο ελληνικό ιδιωτικό χρέος η έκθεση, μεταξύ άλλων σημειώνει: 

"Δεδομένου ότι μετά το 2001 ο πληθωρισμός στην Ελλάδα ήταν υψηλότερος από τον πληθωρισμό στην Ευρωζώνη, οι δανειολήπτες του ελληνικού δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μπορούσαν να προσφέρουν ελκυστικά ονομαστικά επιτόκια σε ξένους χρηματοοικονομικούς πιστωτές, επιτρέποντας έτσι την εισροή ξένων κεφαλαίων, τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα. Σημαντικές ευρωπαϊκές ιδιωτικές τράπεζες, κυρίως της Γαλλίας και της Γερμανίας, συνέβαλαν ενεργά στην απότομη αύξηση των ιδιωτικών δανείων στην Ελλάδα, συμμετέχοντας επίσης άμεσα σε ελληνικές τράπεζες, όπως η Γενική και η Εμπορική. Δεν αξιολόγησαν με την δέουσα σοβαρότητα τον κίνδυνο ότι μια τέτοια υπερβολική έκθεση ενδεχομένως να δημιουργήσει «φούσκα». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ να ξεπερνά εκείνον της υπόλοιπης ευρωζώνης. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έμεινε σχετικά σταθερός, σε αντίθεση με τον αντίστοιχο λόγο του ιδιωτικού χρέους προς το ΑΕΠ, ο οποίος αυξήθηκε σχετικά απότομα από 74,1% το 2001 σε 129,1% το 2009.

Το 2009, μόλις η ύφεση έπληξε την ελληνική οικονομία, οι ιδιωτικές ελληνικές και ξένες τράπεζες
άρχισαν να αντιμετωπίζουν αυξανόμενους κινδύνους με τα μη εξυπηρετούμενα ιδιωτικά δάνεια. Οι ξένες τράπεζες (ουσιαστικά τράπεζες των κρατών-μελών της ΕΕ) είχαν ιδιαίτερα μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα (140 δις ευρώ), από την οποία το 45% αφορούσε τον δημόσιο τομέα, το 16% τις τράπεζες και το 39% τον μη χρηματοπιστωτικό ιδιωτικό τομέα.

Το 2009 οι ελληνικές και ξένες τράπεζες αντιμετώπιζαν μεγαλύτερους κινδύνους απ’ ό,τι η Ελλάδα σε σχέση με το δημόσιο χρέος της. Ωστόσο, η λεγόμενη διάσωση της ελληνικής οικονομίας με δημόσιο χρήμα και χωρίς αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους ήταν λύση ευνοϊκή για τις ξένες τράπεζες. Τους έδωσε χρόνο να μειώσουν, με σχετικά χαμηλό κόστος, την έκθεσή τους τουλάχιστον στον ελληνικό δημόσιο τομέα και τον τραπεζικό τομέα. Η λύση αυτή ήταν όμως επωφελής και για τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες μείωσαν την έκθεσή τους στον δημόσιο τομέα από 45,4 δις ευρώ το δεύτερο τρίμηνο του 2009 σε 23,9 δις ευρώ το τέταρτο τρίμηνο του 2011. Η κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου, διογκώνοντας στατιστικά το δημόσιο έλλειμμα και το δημόσιο χρέος το 2009, βοήθησε να παρουσιασθούν τα στοιχεία μιας τραπεζικής κρίσης σαν να συνιστούσαν κρίση δημόσιου χρέους (Βλ.Δεύτερο Κεφάλαιο). Οι συχνές ανακοινώσεις ότι δήθεν η κατάσταση χειροτέρευε ενίσχυσαν την κερδοσκοπία στα ελληνικά κρατικά CDS και, κατά συνέπεια, αύξησαν υπέρογκα και σε βαθμό μη διαχειρίσιμο τα επιτόκια που ζητούνταν για την αναχρηματοδότηση των ελληνικών ομολόγων που έληγαν.

Σε όλη την έκταση της Έκθεσής μας αποδεικνύουμε πως τα λεγόμενα δάνεια διάσωσης, που χορηγήθηκαν με αυστηρούς όρους στην Ελλάδα, μετά το 2010, χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά προς όφελος των ιδιωτικών τραπεζών, με σκοπό είτε την αποπληρωμή κρατικών ομολόγων είτε την ανακεφαλοποίηση των ελληνικών τραπεζών. Οι συχνοί ισχυρισμοί ότι δήθεν τα δάνεια «βοήθησαν» ή «ενίσχυσαν» τον πληθυσμό ή το κράτος πόρρω απέχουν από την αλήθεια. Ο σκοπός της χορήγησής τους σκιαγραφεί μια εντελώς διαφορετική εικόνα: εκείνος που κυρίως ωφελήθηκε από τα δάνεια της Τρόικας ήταν ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός τομέας."

Σημειώνουμε εκ νέου που μπορείτε να μελετήσετε την πλήρη προκαταρκτική έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας για το Δημόσιο Χρέος, εδώ

Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να παρακολουθήσετε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις της Προέδρου και των μελών της Επιτροπής Αλήθειας σχετικά με την παρουσίαση των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων της Επιτροπής Αλήθειας εδώ


Επιμέλεια: Ξενοφών Οικονομικός (17.7.2015)

 

© copyright 4481/2017