Με την παρούσα ανάρτηση συνεχίζουμε την μελέτη μας σχετικά με το συγκρότημα μεταλλευτικών επιχειρήσεων του Δημητρίου Μ. Σκαλιστήρη και κατόπιν του υιού του Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη. Πρόκειται για ένα συγκρότητα μεταλλευτικών επιχειρήσεων που έφθασε την δεκαετία του 1970 να απασχολεί άνω των 5.000 επιστημόνων και εργατών όπως μελετήσαμε στο πρώτο μέρος εδώ.
Η κύρια εταιρεία του συγκροτήματος Σκαλιστήρη υπήρξε αυτή υπό την επωνυμία ''Ανώνυμη Εταιρεία Επιχειρήσεων Μεταλλευτικών Βιομηχανικών και Ναυτιλιακών'' (FI.Μ.Ι.S.CO. - FΙnancial Mining Industrial Shipping COrporation), στο Μαντούδι Ευβοίας. Η εταιρεία ασχολούνταν κυρίως με εξόρυξη λευκόλιθου.
Στην έκδοση του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ''Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος'' (Αθήναι, 1979) διαβάζουμε:
''...το 1951 ιδρύθηκε από το Συγκρότημα Σκαλιστήρη η ''Α.Ε. Μεταλλεία Βωξίτου Ελευσίνας''. Το 1971 η εταιρεία αυτή μετονομάζεται σε ''Α.Ε. Μεταλλεία Βωξίτου Ελευσίνος - Μεταλλευτικαί, Βιομηχανικαί και Ναυτιλιακαί Εργασίαι'', που σήμερα (σημ.1979) ασχολείται με τα μεταλλεύματα βωξίτη και μαγγανίου...'' (1)
 |
| ο Μιχάλης Δ. Σκαλιστήρης, υιός του Δημητρίου Μ. Σκαλιστήρη ως Πρόεδρος του Σ.Μ.Ε. (1968-1971) (φώτο) |
Ο Δημήτριος Μ. Σκαλιστήρης μέσα από το ιστορικό αφιέρωμα του Σ.Μ.Ε.
Η πρώτη εταιρεία του συγκροτήματος Σκαλιστήρη υπό την επωνυμία ''Δ. Σκαλιστήρης'' έγινε δεκτή ως μέλος της Ένωσης Μεταλλευτικών & Μεταλλουργικών Επιχειρήσεων στην συνεδρίαση της 25ης Φεβρουαρίου 1938 και ύστερα από πρόταση των Κ. Νέγρη και Η. Γούναρη.
Η πρώτη εταιρεία του συγκροτήματος Σκαλιστήρη υπό την επωνυμία ''Δ. Σκαλιστήρης'' έγινε δεκτή ως μέλος της Ένωσης Μεταλλευτικών & Μεταλλουργικών Επιχειρήσεων στην συνεδρίαση της 25ης Φεβρουαρίου 1938 και ύστερα από πρόταση των Κ. Νέγρη και Η. Γούναρη.
Για τον Δημήτρη Μ. Σκαλιστήρη το ιστορικό αφιέρωμα του Σ.Μ.Ε. για τα 90 χρόνια του, (1914-2014) γράφει:
''Μηχανικός, απόφοιτος της Ecole Centrale, εργάστηκε ως μηχανικός υπογείων στη Β. Γαλλία και ως μηχανικός στην AEG Γερμανίας και Ελλάδας. Το 1929 ιδρύει την «Τεχνικόν Γραφείον Δ. Σκαλιστήρη». Το 1932 διαπιστώνει την ύπαρξη βωξίτη στη Μάνδρα Αττικής και γίνεται παραχωρησιούχος και το 1933 ξεκινά η εκμετάλλευση βωξίτη, το 1947 γίνεται κύριος μέτοχος της «Α.Ε. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ», στην οποία ανήκαν τα μεγάλα κοιτάσματα λευκόλιθου της Εύβοιας και τα λιγνιτωρυχεία Κύμης. Αναπτύσσει την παραγωγή λευκόλιθου και καυστικής μαγνησίας όπως επίσης και την παραγωγή λιγνίτη, που κράτησε μέχρι το 1959. Το 1951 ιδρύεται η Α.Ε. Μεταλλεία Βωξίτου Ελευσίνος για την εκμετάλλευση του βωξίτη της περιοχής Μάνδρας Ελευσίνας-Μεγάρων. Τον ίδιο χρόνο ξεκινά εκμετάλλευση πυρολουσίτη (μαγγανίου) στη Δράμα. Το 1963 παράγεται και διατίθεται στη διεθνή αγορά, πολύ καλής ποιότητας δίπυρος μαγνησία και ολοκληρώνεται η καθετοποίηση των πυρίμαχων προϊόντων. Το 1964 κατασκευάζεται ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον σύγχρονα εργοστάσια μηχανικού εμπλουτισμού μαγνησίτη στην Ευρώπη''.(2)
Στις 15 Φεβρουαρίου 1952 συγκαλείται η πρώτη Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) του διαδόχου σχήματος της «Ενώσεως Εν Ελλάδι Μεταλλευτικών και Μεταλλουργικών Επιχειρήσεων». Μεταξύ των ιδρυτικών εταιρειών του Συνδέσμου είναι και αυτή του Δ. Σκαλιστήρη με εκπρόσωπο τον Α. Βούλγαρη.
Την ίδια χρονιά, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη η παραγωγή βωξίτη από την Α.Ε. «Μεταλλεία Βωξίτου Ελευσίνας του Δ. Σκαλιστήρη». Η ελληνική μεταλλεία αποκτά νέα
διάσταση και ενδυναμώνει σημαντικά σε εσωτερικό και εξωτερικό, διαδραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στην εθνική οικονομία.
Την ίδια χρονιά, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη η παραγωγή βωξίτη από την Α.Ε. «Μεταλλεία Βωξίτου Ελευσίνας του Δ. Σκαλιστήρη». Η ελληνική μεταλλεία αποκτά νέα
διάσταση και ενδυναμώνει σημαντικά σε εσωτερικό και εξωτερικό, διαδραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στην εθνική οικονομία.
 |
| Εργοστάσιο παραγωγής μαγνησιακών προϊόντων της FIMISCO στο Μαντούδι Ευβοίας (πηγή) |
Ο Μιχάλης Δ. Σκαλιστήρης ως Πρόεδρος του Σ.Μ.Ε.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Μιχάλης Δ. Σκαλιστήρης θα διατελέσει Πρόεδρος του Σ.Μ.Ε.:
Στο ίδιο ιστορικό λεύκωμα του Σ.Μ.Ε. διαβάζουμε για τον Μιχάλη Σκαλιστήρη, που διαδέχθηκε τον πατέρα του:
''Πρόεδρος του ΣΜΕ, 1968-1971. Διαδέχτηκε τον πατέρα του Δ. Σκαλιστήρη στη διοίκηση των Επιχειρήσεων του Ομίλου. Ίδρυσε την εταιρεία «Α.Ε. Επιχειρήσεων Μεταλλευτικών Βιομηχανικών και Ναυτιλιακών (F.I.M.I.S.C.O)» ως διάδοχο σχήμα της «Α.Ε. Επιχειρήσεων εν Ελλάδι». Η Fimisco μεγέθυνε σε πολύ υψηλά επίπεδα, διεθνώς συγκρίσιμα, την εξόρυξη λευκολίθου από τη Β. Εύβοια και την παραγωγή μαγνησιακών προϊόντων, ιδιαίτερα των πυριμάχων (πυρότουβλων) και της διπύρου μαγνησίας''.
Στη Γενική Συνέλευση του Σεπτεμβρίου του 1970, αναφέρονται τα βασικά προβλήματα των μεταλλευτικών επιχειρήσεων και οι στόχοι δραστηριοποίησης του
ΣΜΕ. Ένα απόσπασμα της ομιλίας του Προέδρου του Σ.Μ.Ε. Μιχάλη Σκαλιστήρη έχει ως εξής:
''...η Διοίκησις
του Συνδέσμου συνέχισε και κατά την εξεταζομένην περίοδον τας προσπάθειας
προς περαιτέρω εξύψωσιν του κύρους του σωματείου ενώπιον των κρατικών
παραγόντων αλλά και μεταξύ άλλων επαγγελματικών οργανώσεων. Τούτον δε,
διότι συνειδητοποίησεν βαθέως, ότι ουδεμία επιτυχία είναι δυνατή, ουδενός
προβλήματος δύναται να προωθείται η λύσις, εάν το όργανον το οποίον
είναι επιφορτισμένον εις την τοιαύτην αποστολήν δεν εμπνέει ανάλογον
προς την στάθμην της αποστολής του σεβασμόν».
 |
| ο Μιχάλης Δ. Σκαλιστήρης πρώην ιδιοκτήτης της F.I.MI.S.CO. στις 4 Ιουνίου 2015 όταν επισκέφτηκε τις εγκαταστάσεις της ΤΕΡΝΑ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ στο Μαντούδι Ευβοίας όπου και είχε ο ίδιος δραστηριοποιηθεί (πηγή) **** |
Συνέντευξη του Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη
Η συνέντευξη παραχωρήθηκε από τον Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη στον κο Ioannis G. Palantzas και είναι στο παράρτημα επιστημονικής εργασίας του εν λόγω, βλέπε εδώ. Την βρήκαμε στις σελίδες 367-372 εδώ. (3) Ο κ.Ιωάννης Γ. Παλάντζας που έλαβε την συνέντευξη σημειώνει πως πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του Μιχάλη Σκαλιστήρη στην Αθήνα το 2007 ενώ σημειώνει πως: ''οι διάλογοι που διαμείφθηκαν αποδίδονται πιστά, χωρίς καμία επεξεργασία, ενώ μετά από επιθυμία του γνωστού επιχειρηματία παραλείφθηκαν από τη συνεντευξή του κάποια τμήματά της στα οποία αναφέρονται κάποια εν ενεργεία πολιτικά η δημόσια πρόσωπα''.(4)
Παραθέτουμε κατωτέρω κάποια αποσπάσματα από την εν λόγω συνέντευξη τα οποία διαφωτίζουν -κατά τη γνώμη μας- ακόμη περισσότερο τα όσα γράψαμε στο πρώτο μέρος για το συγκρότημα Σκαλιστήρη εδώ και σε σχέση με τα όσα κατέθεσε στην συνέντευξή του ο λογιστής της εταιρείας Μιχάλης Δασκαλάκης.
Οι ερωτήσεις παρατίθενται με επισήμναση bold. Οι λοιπές υπογραμμίσεις και επισημάνσεις με bold είναι δικές μας.
Ερώτηση: Κύριε Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη τι γνωρίζετε για τις δραστηριότητες του πατέρα σας;
O πατέρας μου [Δημήτριος Μ. Σκαλιστήρης] σπούδασε στη Γαλλία, εις την Ecole Centrale και μετά ήρθε στην Αθήνα στη Σχολή Καλών Τεχνών, την οποία φρόντισε να αναμορφώσει και να γίνει Τεχνική Σχολή και να έχει τη μορφή που σχεδόν έχει σήμερα [Μετσόβειο Πολυτεχνείο]. Ήταν από τους πρώτους πρυτάνεις του ιδρύματος και υπάρχει προς τιμήν του και Οδός Σκαλιστήρη, που είναι πάροδος της Πατησίων. Ο πατέρας του ήταν ο Μιχάλης Σκαλιστήρης, Υπουργός Δικαιοσύνης, επί Όθωνος νομίζω...
Εργάστηκε αρχικά εις την A.E.G. εις τη Γερμανία και εκεί είδε ότι δεν θα προωθείτο σαν Έλληνας, γι’ αυτό εγκατέλειψε και ήρθε εδώ στην Ελλάδα και άρχισε να κάνει αντιπροσωπείες...
...Μεταπολεμικώς, με το Σχέδιο Μάρσαλ, μας εδόθηκε ένα δάνειο, το οποίο μας επέτρεψε να ανοικοδομηθούμε και ήτανε τριγωνικό. Δηλαδή το δάνειο δόθηκε στη Γερμανία και σε μας...
Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η δυνατότης να συγκεντρώσει ένα κεφάλαιο ο πατέρας μου, για να αρχίσει να αγοράζει μετοχές της «Εταιρείας Επιχειρήσεων».
Η «Εταιρεία Επιχειρήσεων» ήταν συνέχεια της «Α.Ε. Δημοσιών και Δημοτικών Έργων», που είχε κάνει και την Διώρυγα της Κορίνθου. Το 1913 ιδρύθηκε η Εταιρεία και επειδή τότε υπήρχε ο πόλεμος με τη Γερμανία [Α΄ Παγκόσμιος], οι Σύμμαχοι δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν πυρίμαχα τούβλα και ως εκ τούτου βοηθήσανε εδώ πέρα, αφενός έγινε η «Αγγλογκρήκ» και αφετέρου κάνανε συμβόλαια μαζί μας. Έτσι χτίσαμε έναν φούρνο περιστροφικό από τη Δανία, Σμιτ [Smidth], μικρός, με τον οποίον κάναμε δίπυρο μαγνησία. Αλλά, επειδή ο κόσμος ήταν συνηθισμένος στην Αυστριακή, γιατί οι Αυστριακοί είχαν τα μεγάλα κοιτάσματα και τα έχουν ακόμη, μόλις τελείωσε ο Πόλεμος σταματήσανε να αγοράζουν. Γιατί ο λευκόλιθος ο Ελληνικός δεν είναι πλούσιος σε σίδηρο, εν αντιθέσει με τον Αυστριακό ο οποίος είναι πλούσιος και μπορούσε να τήκεται πιο εύκολα σε χαμηλή θερμοκρασία. Αυτό ήτανε τότε μειονέκτημα, εκ των υστέρων όταν το πήραμε εμείς αναπτύχθηκε εις πλεονέκτημα, γιατί αντέχανε περισσότερο τα τούβλα στη θερμοκρασία...
Στην αρχήν βγάζαμεν μόνον καυστικήν μαγνησίαν. Μεταξύ των μεταλλείων που κατείχαμε ήταν και της Λίμνης, το οποίον ανήκε στην «Αγγλογκρήκ» μου φαίνεται και το πήραμε εμείς. Στα μεταλλεία της Κύμης βγάζαμε λιγνίτη και κάναμε μια σύμβαση με την «Πάουερ» [«Power»] και πουλούσαμε σε αυτή λιγνίτη. Για μια εποχή μεγάλη τα λιγνιτορυχεία πήγαιναν καλά...
[…]Στην «Α.Ε. Επιχειρήσεων» βγάζαμε καυστική μαγνησία, δηλαδή λευκόλιθος ο οποίος είναι πεφρυγμένος σε χαμηλότερη θερμοκρασία, στους 1.000ο C. Στην αρχή βγάζαμε μόνο αυτό το προϊόν. Το 1963 σκέφτηκε ο πατέρας μου να αξιοποιήσει τον παλιό φούρνο του 1913 στους Φούρνους Μαντουδίου, ο οποίος, βέβαια, ήταν απηρχαιωμένος. Οι συνθήκες τώρα ήταν διαφορετικές και ζητούσαν περισσότερο μετάλλευμα.
Πράγματι, πείσαμε τον Οίκο «Σμιτ» [«Smidth»], που του άρεσε η ιδέα να τον ξαναφτιάξουμε και προσπαθήσαμε να δούμε πως θα ανεβάζαμε θερμοκρασία, γιατί, επειδή ο λευκόλιθος είχε μεγάλη καθαρότητα και δεν περιείχε σίδηρο, ήταν δύστηκτος. Προσπαθούσαμε για 6 μήνες και επειδή δεν πετυχαίναμε καλή ποιότητα πήραμε έναν μηχανικό, έναν ονόματι Crisp[t]ie», πάρα πολύ καλό. Βέβαια, ήταν λίγο τρελάρας, αλλά έκανε τη δουλειά και κατόρθωσε να τον ψήσουμε και να πετύχουμε καλή ποιότητα. Στην αρχή οι ξένοι πελάτες μας ήταν λίγο φοβισμένοι, ήθελαν μικρή ποσότητα να δοκιμάσουν, κάποια δείγματα ίσως. Είχαμε όμως έναν πολύ καλό αντιπρόσωπο «Ποσέλ Γκεσέλσαφτ» [«Poschel Gesellschaft»] στο Λίμπεκ [Lübeck] κοντά στο Αμβούργο, ο οποίος μας βοήθησε πολύ και χρηματοδοτικά μας έδινε δάνεια, τα οποία πληρώναμε με τις εξαγωγές και επιπλέον μας έφερνε σε επαφή με τους διάφορους πελάτες.
Αφού κάναμε, λοιπόν, την δίπυρη αυτή αρχίσαμε να την πωλούμε σε Γερμανούς και Ευρωπαίους, στην Αυστρία, παρόλο που και αυτή είναι παραγωγός, στην Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία και μετά αρχίσαμε και στην Αμερική και μερικές ποσότητες πηγαίναμε και σε Αραβικές χώρες. Περνούσε ο καιρός και σκεφτήκαμε, γιατί εμείς να φτιάχνουμε το πρώτο μόνο στάδιο και να μην ολοκληρώσουμε.
Ερώτηση: Από πότε συμμετείχατε ενεργά στις επιχειρήσεις του πατέρα σας;
- Εγώ από το’ 54, μόλις τελείωσα το Πολυτεχνείο, πήγα και εργαζόμουνα στους βωξίτες της Ελευσίνας. Άρχισα από το λογιστήριο, από κάτω, και μετά το’ 56 ήμουν συνέχεια. Ήταν σκληρή εποχή, γιατί ο πατέρας μου ήταν αυταρχικός και έκαμα μεγάλη υπομονή, αλλά ήταν πάρα πολύ καλό σχολείο.
...Αφού μπορέσαμε και μπήκαμε στην αγορά, αρχίσαμε να ψάχνουμε πως θα φτιάξουμε πυρίμαχα τούβλα. Προσπαθήσαμε με έναν από τους μεγάλους μας πελάτες διπύρου, τον Ντιντιέ [«Didier»] να πάρουμε το Know How. Πράγματι, μας το έδωσε ο Ντιντιέ [«Didier»] το Know How, αλλά επειδή ήταν τόσο καλές οι ποιότητες των τούβλων που κάναμε εμείς, χρησιμοποιούσαμε γερμανικά μηχανήματα, πρέσσες, συραγγοειδείς κλιβάνους, άρχισαν να φοβούνται οι Γερμανοί και να μην θέλουν να μας δώσουνε την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Γιατί θέλαμε να φτιάξουμε και άλλα είδη τούβλων κ.λ.π. Τα δικά μας ήταν βασικά πυρίμαχα, δεν μπήκαμε στα αργιλικά, που είναι ένας άλλος κλάδος.
Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε τι θα κάνουμε. Είχαμε άριστο προσωπικό, επιστήμονες, οι οποίοι ασχολούνταν με την έρευνα, τον ποιοτικό έλεγχο και πως θα αναπτύσσαμε νέες μεθόδους. Είχαμε μηχανικούς που είχαν σπουδάσει στον Καναδά, στη Γερμανία, στην Αμερική και βεβαίως και του Ελληνικού Πολυτεχνείου. Το οποίον μέχρι εκείνην την εποχήν ήταν ακόμη καλό. Δυστυχώς τον τελευταίο καιρό, μετά το 1978, σταμάτησα να παίρνω από το Πολυτεχνείο και σπάνιες ήταν οι περιπτώσεις που ήταν ένας καλός.
Ερώτηση: Στη Λίμνη πότε πήγατε για πρώτη φορά;
- Πρέπει να πήγαμε περίπου το 1949, σαν «Τεχνικό Γραφείο Σκαλιστήρη» και ο πατέρας μου είχε ατομικά νοικιάσει αυτά τα μεταλλεία.
Όταν πέθανε ο πατέρας μου και ανέλαβα εγώ, είπα ότι πρέπει να αρχίσουμε να γινόμαστε πιο ανταγωνιστικοί. Ο εμπλουτισμός παλιά γινόταν με χειροδιαλογή επάνω σε ταινίες. Λέω αυτά είναι απηρχαιωμένα, πρέπει να βάλουμε εγκαταστάσεις εμπλουτισμού...
Μετά ένας μηχανικός από τον Καναδά, ο κύριος Ταμπουλιάδης, ο οποίος ήταν πάρα πολύ καλός ερευνητής και εύρισκε διάφορες καταπληκτικές μεθόδους για εμπλουτισμό, μας βοήθησε πολύ για να φτιάξουμε το Magflot και επίσης για να κάνει μια περαιτέρω εξέλιξη του μαγνητισμού δια επικαλύψεως...
Ερώτηση: Σε επίπεδο τεχνογνωσίας, αν συγκριθείτε με άλλες αντίστοιχες βιομηχανικές μονάδες του εξωτερικού της ίδια περιόδου, ήσασταν καλύτεροι;
- Ναι, ήμασταν καλύτεροι, γιατί είχαμε πάρει και από την Αμερική Know How, και αρχίσαμε να κάνουμε έναν άλλο τύπο τούβλων, τα χρωμομαγνησιακά, για τα οποία δεν μας είχε δώσει το Know How ο Ντιντιέ. Εν τω μεταξύ αποφασίσαμε, επειδή είχαμε πολλά απορρίμματα στα οποία υπήρχε αρκετός λευκόλιθος, και κάναμε την περίφημη ανάποδη Flotation. Παίρναμε δηλαδή από την επίπλευση μια πολύ λεπτή σκόνη λευκολίθου, την οποία την ψήναμε σε κατακόρυφους κλιβάνους και έβγαινε καυστική. Αυτήν την κάναμε μπρικέτες, οι οποίες ψηνότανε σε άλλον κλίβανο υψηλής θερμοκρασίας, περί τους 2.000 οC, και έβγαινε η περίφημη ομογενοποιημένη δίπυρη, το Magflot. Αυτό ήταν τέτοιο καλό υλικό που τρελάθηκαν όλοι οι πελάτες και εκεί ήταν η δύναμή μας. Κάναμε και τούβλα με το υλικό αυτό και αυτή η γνώση ήταν δική μας εφεύρεση. Πήραμε τότε και τον Καθηγητή Φραγκίσκο, ο οποίος είχε και αυτός βοηθήσει σε αυτά τα πράγματα και στη Flotation….
[…] για να έχουμε και άλλη ακόμη εξέλιξη πήγα στην Ιαπωνία και πήρα κοψοχρονιάς Know How από αυτούς, που ήταν πολύ προηγμένοι, γιατί εκείνοι έχουνε θαλάσσια [μαγνησία]. Η δικιά μας μαγνησία είναι φυσική και έχει ανώμαλους κρυστάλλους, ενώ η άλλη έχει αποστρογγυλωμένους και γι’ αυτό μπαίνει η σκουριά πιο εύκολα μέσα στους πόρους και διαλύει τα τούβλα των υψικαμίνων. Γι’ αυτό είμαστε πρωτοπόροι σε αυτά. Μάλιστα, είχα μπει και στον Σύνδεσμο Ευρωπαίων Παραγωγών Πυριμάχων Τούβλων. Οι μεγάλες επενδύσεις έγιναν το 1970 και το 1972 με το εργοστάσιο παραγωγής πυρίμαχων τούβλων…
[…] Εν τω μεταξύ, είχαμε αγοράσει από έναν Αυστριακό κάτι μεταλλεία στο Ορμύλια Χαλκιδικής και εκεί βγάζαμε μια παραγωγή και την στέλναμε κάτω και την ψήναμε στους Φούρνους. Εκεί υπήρχαν δύο περιστροφικοί φούρνοι, ενώ η εταιρεία διέθετε συνολικά 6.
Είχαμε, ακόμα, και ένα μικρό δεξαμενόπλοιο που έφερνε καύσιμα στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στο Δαφνοπόταμο. Ο λογιστής μου με συμβούλεψε, λόγω της κατοχής του να μπει στην επωνυμία της εταιρείας και ο όρος ναυτιλιακή.
Ερώτηση: Σχετικά με τη συνολικότερη δράση της εταιρείας στην περιοχή Μαντουδίου τι έχετε να προσθέσετε;
- Η εταιρεία επιτέλεσε και κοινωνικό έργο. Βοηθήσαμε εκκλησίες και σχολεία, επιπλέον είχαμε ειδικά λεωφορεία που μετέφεραν τους μαθητάς στα σχολεία. Είχαμε κάνει και οικισμό για τους μηχανικούς, γιατί είχαμε πολλούς...
Εκτός από το Μαντούδι που με είχανε άχτι, οι άλλοι ήταν πιο καλοί. Αν δείτε στο Προκόπι με τον Πρόεδρο είχα κρατήσει καλές σχέσεις, ακόμη και μετά, ο οποίος ήταν μεν Π.Α.Σ.Ο.Κ., αλλά έβλεπε ότι αυτό δεν ήταν σωστό […] αργότερα επεχείρησα να ξαναγοράσω, με ξένους μαζί, τις εγκαταστάσεις του Μαντουδίου και δεν τόλμησε η Ν.Δ. να μου τα δώσει. Αυτό έγινε το 1992-93 επί Μητσοτάκη. Είχα προσφορά η οποία δεν κρίθηκε ικανοποιητική από την εκκαθαρίστρια Alpha Bank, η οποία στην ίδια τιμή την παραχώρησε στον Βαρβούτη, ο οποίος ήξερε ακόμη χειρότερα από τους κρατικούς.
Ερώτηση: Αν η εταιρεία μετά το 1982 είχε μια καλή διαχείριση, υπήρχε ακόμα μετάλλευμα μετά από δεκαετίες εξορύξεων;
- Υπάρχει μετάλλευμα, αλλά εμείς για να μπορούμε για περισσότερο διάστημα να έχουμε μετάλλευμα, είχαμε αρχίσει να αγοράζουμε ωμό λευκόλιθο από την Τουρκία, τον οποίο φέρναμε εδώ και το επεξεργαζόμασταν, γιατί είχαμε μεγάλες δυνατότητες. Την οποία, άλλωστε, πολιτική, που προκαλούσε αντιδράσεις - μου έλεγαν ότι είναι ξένο και δεν προτιμώ το δικό μας - συνέχισε και η διοίκηση που ορίστηκε αργότερα από το Κράτος.
Επειδή η μεγαλύτερη αξία είναι το κύριο προϊόν, τα πυρίμαχα τούβλα και τα ενδιάμεσα προϊόντα, δίπυρη μαγνησία. Δεν πωλούσαμε ποτέ ωμό λευκόλιθο για να μας ενδιαφέρει ο λευκόλιθος. Αν μπορούσαμε να βρούμε από αλλού το λευκόλιθο οι εγκαταστάσεις μπορούσαν να λειτουργήσουν. Το κέρδος δεν έβγαινε από την εξόρυξη, η οποία πράγματι τον τελευταίο καιρό ήταν πιο δύσκολη, γιατί ήταν πιο βαθιά. Αφετέρου δε με τις διάφορες μεθόδους που κάναμε, τα παλιά απορρίμματα τα αξιοποιούσαμε και αυτά.
Ερώτηση: Σας κατηγορούν ότι δεν επενδύατε, πολλές φορές, τα κέρδη της εταιρείας ή σημαντικά ποσά από τα δάνεια στον εκσυγχρονισμό της εταιρείας;
- Με συγχωρείτε. Όταν έχεις δάνεια πρέπει να τα ξεπληρώσεις. Επομένως αυτός ο συλλογισμός είναι λανθασμένος. Αλλά για το θέμα των επενδύσεων έχω κάνει τεράστιες επενδύσεις, όπως μπορείτε να τις δείτε στα φυλλάδια της εταιρείας. Δυστυχώς, ίσως, δεν έπρεπε να γίνει ο 5ος και 6ος φούρνος, οι 4 φούρνοι ήταν αρκετοί. Εκείνη την εποχή, 1974, έτυχε η ζήτηση να είναι μεγάλη και οι πελάτες μας πιέζανε για αύξηση της παραγωγής και απειλούσαν ότι θα έφευγαν αν δεν ικανοποιούνταν.
Ερώτηση: Επιχειρήσατε ποτέ να δικαιωθείτε δικαστικά, αφού κανείς δεν μπορεί να απομακρύνεται χωρίς να αποζημιώνεται;
- Εξακολουθώ να έχω δίκες. Το μόνο το οποίο έχει λυθεί ήταν, όταν μου κάνανε διαχειριστικό έλεγχο, λέγοντας ότι έκλεβα την εταιρεία και ότι έπαιρνα τα λεφτά και τα πήγαινα αλλού, ότι έδινα μίζες στην Ελβετία κ.λ.π. Για αυτά απηλλάγην με βούλευμα. Άλλωστε γι’ αυτούς που έλεγαν ότι στην Αλγερία, γιατί πλήρωνα προμήθεια, ενώ το Κράτος απαγορεύει την προμήθεια; Τους έλεγα ακούστε να δείτε: σε αυτές τις χώρες αν δεν δώσεις μίζα δεν γίνεται τίποτα. Εξάλλου το κάνουν και οι ίδιοι, αυτοί που είναι δοτοί του Κράτους εξακολουθούν να πληρώνουν τις ίδιες μίζες που πλήρωνα και εγώ…
Ερώτηση: Είχε διαμορφωθεί ένας πυρήνας στελεχών μέσα στην εταιρεία που λειτουργούσαν κάπως αυταρχικά και ίσως είχε δημιουργηθεί κάποιο μικρό αστυνομικό κράτος;
...Ο τότε Διευθυντής του μεταλλείου [Ηλίας Κεδίκογλου] φρόντισε να υποστηρίξει μια παράταξη, αφού και ο αδερφός του κατέβαινε υποψήφιος βουλευτής…αναγκάστηκα για το συμφέρον της εταιρείας να τον μεταθέσω πρώτα στα μεταλλεία της Κύμης και μετά να τον απολύσω. Με αποτέλεσμα να κληθώ από τον Υπουργό Εργασίας Γιαννόπουλο…
[…] εκ των υστέρων κρίνοντας την μετακίνηση του Ηλία Κεδίκογλου και μετά την απόλυσή του, ήταν μια λανθασμένη ενέργεια που ξεσήκωσε αντιδράσεις…
[…] Αλλά, δυστυχώς, τα σωματεία ήταν φανατισμένα. Μιλούσα με τους επικεφαλής των σωματείων, αλλά αυτοί ενδιαφερόντουσαν για τους συγγενείς τους και δεν εργαζόταν καθόλου. Αυτοί ήταν φανατικοί. Με άλλα σωματεία, όπως του Πηλίου, μιλούσα, αλλά με άλλα δεν ήταν άνθρωποι που μπορούσαμε να συνεννοηθούμε. Είχαμε ανάγκη να πάρουμε έναν από τον Κάκαβο και να τον πάμε στο Παρασκευόρεμμα, δεν επιτρεπόταν λέει, εκεί είναι εκεί θα μείνει. Και αν υπήρχε αλλού δουλειά δε θα πάει. Μαζευτήκανε, νομίζανε ότι έπρεπε να γίνει συνδιοίκηση. Αυτό δεν γίνεται.
Ερώτηση: Αυτό ήταν και κυρίαρχο αίτημα από την απεργία του 1976;
- Το ’76 έγινε η μεγάλη απεργία, στην οποία, πράγματι, πρέπει να ομολογήσω ότι με βοήθησε η Κυβέρνηση να σταματήσει. Γιατί είχαν κλειδώσει τους μηχανικούς μέσα στους φούρνους και δεν άφηναν να τους πάμε ούτε ψωμί. Και αναγκάστηκα τότε, νοίκιασα αεροπλάνο, έριξα προκηρύξεις και μετά από 1 μήνα σταμάτησε η απεργία.
Αλλά κοιτάξτε, είχανε κακομάθει. Θέλανε να πληρώνονται πολύ χωρίς να εργάζονται αντιστοίχως. Τα αιτήματά τους ήταν αρχικά οικονομικού χαρακτήρα και μετά έγιναν πολιτικά. Γιατί δεν υπήρχε αμφιβολία ότι υπήρχε μια καθοδήγησις και επιπλέον υπήρχε το πνεύμα ότι εμείς διοικούμε. Τι να κάνει ένας που έχει βγάλει Δημοτικό, μπορεί να διοικήσει επιχείρηση; Νόμιζε ότι θα μπορούσε…
Ερώτηση: Η εταιρεία ήταν η πιο σημαντική του Ομίλου;
- Ναι, η πιο σημαντική. Και οι βωξίτες ήταν κερδοφόροι, αλλά ήταν πιο μικρό το μέγεθός της.
Ερώτηση: Περιβαλλοντικά, τι έκανε η εταιρεία;
- Ότι υπήρχε καταστροφή του περιβάλλοντος υπήρχε. Κάναμε μόνο απολάσπωση των φραγμάτων και δεν χρησιμοποιούσαμε βαρέα μέταλλα.
Ερώτηση: Και τώρα από όλη τη δραστηριότητά σας, τι;
- Μόνο δίκες. Ακόμα δεν έχω ξεμπλέξει. Οι δίκες όχι για να αποζημιωθώ, γιατί τότε, αυτό δείχνει πόσο εκτιμούσα την εταιρεία, ήταν ότι έδωσα προσωπική εγγύηση για τα διάφορα δάνεια της Τραπέζης και ακόμα δεν έχω απελευθερωθεί.
Ερώτηση: Οι εργαζόμενοι αισθάνονταν την εταιρεία σαν κάτι δικό τους ή ήρθε στο τέλος κάποιος εκφυλισμός;
- Στο τέλος, μετά την μεγάλη απεργία του ’76, θεωρούσαν ότι τους ανήκε πια η εταιρεία, ήταν και το πνεύμα ότι είναι κοινωνικό αγαθό και γιατί να το χαίρεται ο Σκαλιστήρης και να μη το χαρούμε εμείς. Θέλανε συνδιοίκηση, η οποία δε γινότανε.
Ερώτηση: Σκεφτήκατε να μεταφέρετε τις εγκαταστάσεις στη Χαλκίδα ή κάπου αλλού;
- Όχι. Είχα σκεφτεί μια φορά να αγοράσω ένα εργοστάσιο τούβλων στην Αμερική. Είχαμε συμφωνήσει και θέλαμε να το μονογράψουμε με τον διευθυντή που είχε έρθει εδώ. Αυτοί που μας είχανε δώσει το Know How, που ήταν και μεγάλοι πελάτες μας και, όταν μάθανε ότι εγώ πρόκειται να αγοράσω έναν άλλο Οίκο, φοβήθηκαν τον ανταγωνισμό και πήγαν και πιάσαν αυτούς που είχαμε συμφωνήσει και το αγόρασαν εκείνοι. Εκ των υστέρων καλύτερα.
Ένα μεγάλο λάθος, το μόνο μου λάθος, επειδή πάντα σκεφτόμουνα εθνικά, να μείνουν Ελληνικές οι επιχειρήσεις, όταν ο «Οίκος Κρίστις»-χαλυβουργεία-, μεγάλος πελάτης, μου πρότεινε να αγοράσει το 51% και λέω όχι το 49%. Αν το είχα πουλήσει το 1974, τότε θα ήταν ο Γερμανός Πρέσβης και δεν θα μπορούσανε να το είχανε πάρει. Βλέπετε όλοι οι άλλοι το κάνανε αυτό, ο Μεταξάς…
Ερώτηση: Ήταν θέμα συνείδησης και επιμένατε σε αυτό;
- Ναι, να μην περάσει σε ξένους και κυρίως να έχω τη διοίκηση. Ίσως μπορείτε να το πείτε και φιλοδοξία.
Ερώτηση: Τώρα ποιος είναι υπεύθυνος για τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην περιοχή;
- Ο εκκαθαριστής, ο οποίος τα πουλάει για παλιοσίδερα.
Ερώτηση: Το Αρχείο της εταιρείας;
- Δεν ξέρω. Ήταν η Ε.Τ.Β.Α. που τα πήρε, δεν φαντάζομαι να υπάρχει τίποτα… χαθήκανε τα πάντα…
Επιμέλεια: Ξενοφών Οικονομικός (4.12.2019)
***
Υποσημειώσεις: πηγές - βιβλιογραφία - σύνδεσμοι
1. ''Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος'', Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, Αθήνα, 1979.
Η συνέντευξη παραχωρήθηκε από τον Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη στον κο Ioannis G. Palantzas και είναι στο παράρτημα επιστημονικής εργασίας του εν λόγω, βλέπε εδώ. Την βρήκαμε στις σελίδες 367-372 εδώ. (3) Ο κ.Ιωάννης Γ. Παλάντζας που έλαβε την συνέντευξη σημειώνει πως πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του Μιχάλη Σκαλιστήρη στην Αθήνα το 2007 ενώ σημειώνει πως: ''οι διάλογοι που διαμείφθηκαν αποδίδονται πιστά, χωρίς καμία επεξεργασία, ενώ μετά από επιθυμία του γνωστού επιχειρηματία παραλείφθηκαν από τη συνεντευξή του κάποια τμήματά της στα οποία αναφέρονται κάποια εν ενεργεία πολιτικά η δημόσια πρόσωπα''.(4)
Παραθέτουμε κατωτέρω κάποια αποσπάσματα από την εν λόγω συνέντευξη τα οποία διαφωτίζουν -κατά τη γνώμη μας- ακόμη περισσότερο τα όσα γράψαμε στο πρώτο μέρος για το συγκρότημα Σκαλιστήρη εδώ και σε σχέση με τα όσα κατέθεσε στην συνέντευξή του ο λογιστής της εταιρείας Μιχάλης Δασκαλάκης.
Οι ερωτήσεις παρατίθενται με επισήμναση bold. Οι λοιπές υπογραμμίσεις και επισημάνσεις με bold είναι δικές μας.
Ερώτηση: Κύριε Μιχάλη Δ. Σκαλιστήρη τι γνωρίζετε για τις δραστηριότητες του πατέρα σας;
O πατέρας μου [Δημήτριος Μ. Σκαλιστήρης] σπούδασε στη Γαλλία, εις την Ecole Centrale και μετά ήρθε στην Αθήνα στη Σχολή Καλών Τεχνών, την οποία φρόντισε να αναμορφώσει και να γίνει Τεχνική Σχολή και να έχει τη μορφή που σχεδόν έχει σήμερα [Μετσόβειο Πολυτεχνείο]. Ήταν από τους πρώτους πρυτάνεις του ιδρύματος και υπάρχει προς τιμήν του και Οδός Σκαλιστήρη, που είναι πάροδος της Πατησίων. Ο πατέρας του ήταν ο Μιχάλης Σκαλιστήρης, Υπουργός Δικαιοσύνης, επί Όθωνος νομίζω...
Εργάστηκε αρχικά εις την A.E.G. εις τη Γερμανία και εκεί είδε ότι δεν θα προωθείτο σαν Έλληνας, γι’ αυτό εγκατέλειψε και ήρθε εδώ στην Ελλάδα και άρχισε να κάνει αντιπροσωπείες...
...Μεταπολεμικώς, με το Σχέδιο Μάρσαλ, μας εδόθηκε ένα δάνειο, το οποίο μας επέτρεψε να ανοικοδομηθούμε και ήτανε τριγωνικό. Δηλαδή το δάνειο δόθηκε στη Γερμανία και σε μας...
Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η δυνατότης να συγκεντρώσει ένα κεφάλαιο ο πατέρας μου, για να αρχίσει να αγοράζει μετοχές της «Εταιρείας Επιχειρήσεων».
Η «Εταιρεία Επιχειρήσεων» ήταν συνέχεια της «Α.Ε. Δημοσιών και Δημοτικών Έργων», που είχε κάνει και την Διώρυγα της Κορίνθου. Το 1913 ιδρύθηκε η Εταιρεία και επειδή τότε υπήρχε ο πόλεμος με τη Γερμανία [Α΄ Παγκόσμιος], οι Σύμμαχοι δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν πυρίμαχα τούβλα και ως εκ τούτου βοηθήσανε εδώ πέρα, αφενός έγινε η «Αγγλογκρήκ» και αφετέρου κάνανε συμβόλαια μαζί μας. Έτσι χτίσαμε έναν φούρνο περιστροφικό από τη Δανία, Σμιτ [Smidth], μικρός, με τον οποίον κάναμε δίπυρο μαγνησία. Αλλά, επειδή ο κόσμος ήταν συνηθισμένος στην Αυστριακή, γιατί οι Αυστριακοί είχαν τα μεγάλα κοιτάσματα και τα έχουν ακόμη, μόλις τελείωσε ο Πόλεμος σταματήσανε να αγοράζουν. Γιατί ο λευκόλιθος ο Ελληνικός δεν είναι πλούσιος σε σίδηρο, εν αντιθέσει με τον Αυστριακό ο οποίος είναι πλούσιος και μπορούσε να τήκεται πιο εύκολα σε χαμηλή θερμοκρασία. Αυτό ήτανε τότε μειονέκτημα, εκ των υστέρων όταν το πήραμε εμείς αναπτύχθηκε εις πλεονέκτημα, γιατί αντέχανε περισσότερο τα τούβλα στη θερμοκρασία...
Στην αρχήν βγάζαμεν μόνον καυστικήν μαγνησίαν. Μεταξύ των μεταλλείων που κατείχαμε ήταν και της Λίμνης, το οποίον ανήκε στην «Αγγλογκρήκ» μου φαίνεται και το πήραμε εμείς. Στα μεταλλεία της Κύμης βγάζαμε λιγνίτη και κάναμε μια σύμβαση με την «Πάουερ» [«Power»] και πουλούσαμε σε αυτή λιγνίτη. Για μια εποχή μεγάλη τα λιγνιτορυχεία πήγαιναν καλά...
[…]Στην «Α.Ε. Επιχειρήσεων» βγάζαμε καυστική μαγνησία, δηλαδή λευκόλιθος ο οποίος είναι πεφρυγμένος σε χαμηλότερη θερμοκρασία, στους 1.000ο C. Στην αρχή βγάζαμε μόνο αυτό το προϊόν. Το 1963 σκέφτηκε ο πατέρας μου να αξιοποιήσει τον παλιό φούρνο του 1913 στους Φούρνους Μαντουδίου, ο οποίος, βέβαια, ήταν απηρχαιωμένος. Οι συνθήκες τώρα ήταν διαφορετικές και ζητούσαν περισσότερο μετάλλευμα.
Πράγματι, πείσαμε τον Οίκο «Σμιτ» [«Smidth»], που του άρεσε η ιδέα να τον ξαναφτιάξουμε και προσπαθήσαμε να δούμε πως θα ανεβάζαμε θερμοκρασία, γιατί, επειδή ο λευκόλιθος είχε μεγάλη καθαρότητα και δεν περιείχε σίδηρο, ήταν δύστηκτος. Προσπαθούσαμε για 6 μήνες και επειδή δεν πετυχαίναμε καλή ποιότητα πήραμε έναν μηχανικό, έναν ονόματι Crisp[t]ie», πάρα πολύ καλό. Βέβαια, ήταν λίγο τρελάρας, αλλά έκανε τη δουλειά και κατόρθωσε να τον ψήσουμε και να πετύχουμε καλή ποιότητα. Στην αρχή οι ξένοι πελάτες μας ήταν λίγο φοβισμένοι, ήθελαν μικρή ποσότητα να δοκιμάσουν, κάποια δείγματα ίσως. Είχαμε όμως έναν πολύ καλό αντιπρόσωπο «Ποσέλ Γκεσέλσαφτ» [«Poschel Gesellschaft»] στο Λίμπεκ [Lübeck] κοντά στο Αμβούργο, ο οποίος μας βοήθησε πολύ και χρηματοδοτικά μας έδινε δάνεια, τα οποία πληρώναμε με τις εξαγωγές και επιπλέον μας έφερνε σε επαφή με τους διάφορους πελάτες.
Αφού κάναμε, λοιπόν, την δίπυρη αυτή αρχίσαμε να την πωλούμε σε Γερμανούς και Ευρωπαίους, στην Αυστρία, παρόλο που και αυτή είναι παραγωγός, στην Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία και μετά αρχίσαμε και στην Αμερική και μερικές ποσότητες πηγαίναμε και σε Αραβικές χώρες. Περνούσε ο καιρός και σκεφτήκαμε, γιατί εμείς να φτιάχνουμε το πρώτο μόνο στάδιο και να μην ολοκληρώσουμε.
Ερώτηση: Από πότε συμμετείχατε ενεργά στις επιχειρήσεις του πατέρα σας;
- Εγώ από το’ 54, μόλις τελείωσα το Πολυτεχνείο, πήγα και εργαζόμουνα στους βωξίτες της Ελευσίνας. Άρχισα από το λογιστήριο, από κάτω, και μετά το’ 56 ήμουν συνέχεια. Ήταν σκληρή εποχή, γιατί ο πατέρας μου ήταν αυταρχικός και έκαμα μεγάλη υπομονή, αλλά ήταν πάρα πολύ καλό σχολείο.
...Αφού μπορέσαμε και μπήκαμε στην αγορά, αρχίσαμε να ψάχνουμε πως θα φτιάξουμε πυρίμαχα τούβλα. Προσπαθήσαμε με έναν από τους μεγάλους μας πελάτες διπύρου, τον Ντιντιέ [«Didier»] να πάρουμε το Know How. Πράγματι, μας το έδωσε ο Ντιντιέ [«Didier»] το Know How, αλλά επειδή ήταν τόσο καλές οι ποιότητες των τούβλων που κάναμε εμείς, χρησιμοποιούσαμε γερμανικά μηχανήματα, πρέσσες, συραγγοειδείς κλιβάνους, άρχισαν να φοβούνται οι Γερμανοί και να μην θέλουν να μας δώσουνε την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Γιατί θέλαμε να φτιάξουμε και άλλα είδη τούβλων κ.λ.π. Τα δικά μας ήταν βασικά πυρίμαχα, δεν μπήκαμε στα αργιλικά, που είναι ένας άλλος κλάδος.
Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε τι θα κάνουμε. Είχαμε άριστο προσωπικό, επιστήμονες, οι οποίοι ασχολούνταν με την έρευνα, τον ποιοτικό έλεγχο και πως θα αναπτύσσαμε νέες μεθόδους. Είχαμε μηχανικούς που είχαν σπουδάσει στον Καναδά, στη Γερμανία, στην Αμερική και βεβαίως και του Ελληνικού Πολυτεχνείου. Το οποίον μέχρι εκείνην την εποχήν ήταν ακόμη καλό. Δυστυχώς τον τελευταίο καιρό, μετά το 1978, σταμάτησα να παίρνω από το Πολυτεχνείο και σπάνιες ήταν οι περιπτώσεις που ήταν ένας καλός.
Ερώτηση: Στη Λίμνη πότε πήγατε για πρώτη φορά;
- Πρέπει να πήγαμε περίπου το 1949, σαν «Τεχνικό Γραφείο Σκαλιστήρη» και ο πατέρας μου είχε ατομικά νοικιάσει αυτά τα μεταλλεία.
Όταν πέθανε ο πατέρας μου και ανέλαβα εγώ, είπα ότι πρέπει να αρχίσουμε να γινόμαστε πιο ανταγωνιστικοί. Ο εμπλουτισμός παλιά γινόταν με χειροδιαλογή επάνω σε ταινίες. Λέω αυτά είναι απηρχαιωμένα, πρέπει να βάλουμε εγκαταστάσεις εμπλουτισμού...
Μετά ένας μηχανικός από τον Καναδά, ο κύριος Ταμπουλιάδης, ο οποίος ήταν πάρα πολύ καλός ερευνητής και εύρισκε διάφορες καταπληκτικές μεθόδους για εμπλουτισμό, μας βοήθησε πολύ για να φτιάξουμε το Magflot και επίσης για να κάνει μια περαιτέρω εξέλιξη του μαγνητισμού δια επικαλύψεως...
Ερώτηση: Σε επίπεδο τεχνογνωσίας, αν συγκριθείτε με άλλες αντίστοιχες βιομηχανικές μονάδες του εξωτερικού της ίδια περιόδου, ήσασταν καλύτεροι;
- Ναι, ήμασταν καλύτεροι, γιατί είχαμε πάρει και από την Αμερική Know How, και αρχίσαμε να κάνουμε έναν άλλο τύπο τούβλων, τα χρωμομαγνησιακά, για τα οποία δεν μας είχε δώσει το Know How ο Ντιντιέ. Εν τω μεταξύ αποφασίσαμε, επειδή είχαμε πολλά απορρίμματα στα οποία υπήρχε αρκετός λευκόλιθος, και κάναμε την περίφημη ανάποδη Flotation. Παίρναμε δηλαδή από την επίπλευση μια πολύ λεπτή σκόνη λευκολίθου, την οποία την ψήναμε σε κατακόρυφους κλιβάνους και έβγαινε καυστική. Αυτήν την κάναμε μπρικέτες, οι οποίες ψηνότανε σε άλλον κλίβανο υψηλής θερμοκρασίας, περί τους 2.000 οC, και έβγαινε η περίφημη ομογενοποιημένη δίπυρη, το Magflot. Αυτό ήταν τέτοιο καλό υλικό που τρελάθηκαν όλοι οι πελάτες και εκεί ήταν η δύναμή μας. Κάναμε και τούβλα με το υλικό αυτό και αυτή η γνώση ήταν δική μας εφεύρεση. Πήραμε τότε και τον Καθηγητή Φραγκίσκο, ο οποίος είχε και αυτός βοηθήσει σε αυτά τα πράγματα και στη Flotation….
[…] για να έχουμε και άλλη ακόμη εξέλιξη πήγα στην Ιαπωνία και πήρα κοψοχρονιάς Know How από αυτούς, που ήταν πολύ προηγμένοι, γιατί εκείνοι έχουνε θαλάσσια [μαγνησία]. Η δικιά μας μαγνησία είναι φυσική και έχει ανώμαλους κρυστάλλους, ενώ η άλλη έχει αποστρογγυλωμένους και γι’ αυτό μπαίνει η σκουριά πιο εύκολα μέσα στους πόρους και διαλύει τα τούβλα των υψικαμίνων. Γι’ αυτό είμαστε πρωτοπόροι σε αυτά. Μάλιστα, είχα μπει και στον Σύνδεσμο Ευρωπαίων Παραγωγών Πυριμάχων Τούβλων. Οι μεγάλες επενδύσεις έγιναν το 1970 και το 1972 με το εργοστάσιο παραγωγής πυρίμαχων τούβλων…
[…] Εν τω μεταξύ, είχαμε αγοράσει από έναν Αυστριακό κάτι μεταλλεία στο Ορμύλια Χαλκιδικής και εκεί βγάζαμε μια παραγωγή και την στέλναμε κάτω και την ψήναμε στους Φούρνους. Εκεί υπήρχαν δύο περιστροφικοί φούρνοι, ενώ η εταιρεία διέθετε συνολικά 6.
Είχαμε, ακόμα, και ένα μικρό δεξαμενόπλοιο που έφερνε καύσιμα στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στο Δαφνοπόταμο. Ο λογιστής μου με συμβούλεψε, λόγω της κατοχής του να μπει στην επωνυμία της εταιρείας και ο όρος ναυτιλιακή.
Ερώτηση: Σχετικά με τη συνολικότερη δράση της εταιρείας στην περιοχή Μαντουδίου τι έχετε να προσθέσετε;
- Η εταιρεία επιτέλεσε και κοινωνικό έργο. Βοηθήσαμε εκκλησίες και σχολεία, επιπλέον είχαμε ειδικά λεωφορεία που μετέφεραν τους μαθητάς στα σχολεία. Είχαμε κάνει και οικισμό για τους μηχανικούς, γιατί είχαμε πολλούς...
Εκτός από το Μαντούδι που με είχανε άχτι, οι άλλοι ήταν πιο καλοί. Αν δείτε στο Προκόπι με τον Πρόεδρο είχα κρατήσει καλές σχέσεις, ακόμη και μετά, ο οποίος ήταν μεν Π.Α.Σ.Ο.Κ., αλλά έβλεπε ότι αυτό δεν ήταν σωστό […] αργότερα επεχείρησα να ξαναγοράσω, με ξένους μαζί, τις εγκαταστάσεις του Μαντουδίου και δεν τόλμησε η Ν.Δ. να μου τα δώσει. Αυτό έγινε το 1992-93 επί Μητσοτάκη. Είχα προσφορά η οποία δεν κρίθηκε ικανοποιητική από την εκκαθαρίστρια Alpha Bank, η οποία στην ίδια τιμή την παραχώρησε στον Βαρβούτη, ο οποίος ήξερε ακόμη χειρότερα από τους κρατικούς.
Ερώτηση: Αν η εταιρεία μετά το 1982 είχε μια καλή διαχείριση, υπήρχε ακόμα μετάλλευμα μετά από δεκαετίες εξορύξεων;
- Υπάρχει μετάλλευμα, αλλά εμείς για να μπορούμε για περισσότερο διάστημα να έχουμε μετάλλευμα, είχαμε αρχίσει να αγοράζουμε ωμό λευκόλιθο από την Τουρκία, τον οποίο φέρναμε εδώ και το επεξεργαζόμασταν, γιατί είχαμε μεγάλες δυνατότητες. Την οποία, άλλωστε, πολιτική, που προκαλούσε αντιδράσεις - μου έλεγαν ότι είναι ξένο και δεν προτιμώ το δικό μας - συνέχισε και η διοίκηση που ορίστηκε αργότερα από το Κράτος.
Επειδή η μεγαλύτερη αξία είναι το κύριο προϊόν, τα πυρίμαχα τούβλα και τα ενδιάμεσα προϊόντα, δίπυρη μαγνησία. Δεν πωλούσαμε ποτέ ωμό λευκόλιθο για να μας ενδιαφέρει ο λευκόλιθος. Αν μπορούσαμε να βρούμε από αλλού το λευκόλιθο οι εγκαταστάσεις μπορούσαν να λειτουργήσουν. Το κέρδος δεν έβγαινε από την εξόρυξη, η οποία πράγματι τον τελευταίο καιρό ήταν πιο δύσκολη, γιατί ήταν πιο βαθιά. Αφετέρου δε με τις διάφορες μεθόδους που κάναμε, τα παλιά απορρίμματα τα αξιοποιούσαμε και αυτά.
Ερώτηση: Σας κατηγορούν ότι δεν επενδύατε, πολλές φορές, τα κέρδη της εταιρείας ή σημαντικά ποσά από τα δάνεια στον εκσυγχρονισμό της εταιρείας;
- Με συγχωρείτε. Όταν έχεις δάνεια πρέπει να τα ξεπληρώσεις. Επομένως αυτός ο συλλογισμός είναι λανθασμένος. Αλλά για το θέμα των επενδύσεων έχω κάνει τεράστιες επενδύσεις, όπως μπορείτε να τις δείτε στα φυλλάδια της εταιρείας. Δυστυχώς, ίσως, δεν έπρεπε να γίνει ο 5ος και 6ος φούρνος, οι 4 φούρνοι ήταν αρκετοί. Εκείνη την εποχή, 1974, έτυχε η ζήτηση να είναι μεγάλη και οι πελάτες μας πιέζανε για αύξηση της παραγωγής και απειλούσαν ότι θα έφευγαν αν δεν ικανοποιούνταν.
Ερώτηση: Επιχειρήσατε ποτέ να δικαιωθείτε δικαστικά, αφού κανείς δεν μπορεί να απομακρύνεται χωρίς να αποζημιώνεται;
- Εξακολουθώ να έχω δίκες. Το μόνο το οποίο έχει λυθεί ήταν, όταν μου κάνανε διαχειριστικό έλεγχο, λέγοντας ότι έκλεβα την εταιρεία και ότι έπαιρνα τα λεφτά και τα πήγαινα αλλού, ότι έδινα μίζες στην Ελβετία κ.λ.π. Για αυτά απηλλάγην με βούλευμα. Άλλωστε γι’ αυτούς που έλεγαν ότι στην Αλγερία, γιατί πλήρωνα προμήθεια, ενώ το Κράτος απαγορεύει την προμήθεια; Τους έλεγα ακούστε να δείτε: σε αυτές τις χώρες αν δεν δώσεις μίζα δεν γίνεται τίποτα. Εξάλλου το κάνουν και οι ίδιοι, αυτοί που είναι δοτοί του Κράτους εξακολουθούν να πληρώνουν τις ίδιες μίζες που πλήρωνα και εγώ…
Ερώτηση: Είχε διαμορφωθεί ένας πυρήνας στελεχών μέσα στην εταιρεία που λειτουργούσαν κάπως αυταρχικά και ίσως είχε δημιουργηθεί κάποιο μικρό αστυνομικό κράτος;
...Ο τότε Διευθυντής του μεταλλείου [Ηλίας Κεδίκογλου] φρόντισε να υποστηρίξει μια παράταξη, αφού και ο αδερφός του κατέβαινε υποψήφιος βουλευτής…αναγκάστηκα για το συμφέρον της εταιρείας να τον μεταθέσω πρώτα στα μεταλλεία της Κύμης και μετά να τον απολύσω. Με αποτέλεσμα να κληθώ από τον Υπουργό Εργασίας Γιαννόπουλο…
[…] εκ των υστέρων κρίνοντας την μετακίνηση του Ηλία Κεδίκογλου και μετά την απόλυσή του, ήταν μια λανθασμένη ενέργεια που ξεσήκωσε αντιδράσεις…
[…] Αλλά, δυστυχώς, τα σωματεία ήταν φανατισμένα. Μιλούσα με τους επικεφαλής των σωματείων, αλλά αυτοί ενδιαφερόντουσαν για τους συγγενείς τους και δεν εργαζόταν καθόλου. Αυτοί ήταν φανατικοί. Με άλλα σωματεία, όπως του Πηλίου, μιλούσα, αλλά με άλλα δεν ήταν άνθρωποι που μπορούσαμε να συνεννοηθούμε. Είχαμε ανάγκη να πάρουμε έναν από τον Κάκαβο και να τον πάμε στο Παρασκευόρεμμα, δεν επιτρεπόταν λέει, εκεί είναι εκεί θα μείνει. Και αν υπήρχε αλλού δουλειά δε θα πάει. Μαζευτήκανε, νομίζανε ότι έπρεπε να γίνει συνδιοίκηση. Αυτό δεν γίνεται.
Ερώτηση: Αυτό ήταν και κυρίαρχο αίτημα από την απεργία του 1976;
- Το ’76 έγινε η μεγάλη απεργία, στην οποία, πράγματι, πρέπει να ομολογήσω ότι με βοήθησε η Κυβέρνηση να σταματήσει. Γιατί είχαν κλειδώσει τους μηχανικούς μέσα στους φούρνους και δεν άφηναν να τους πάμε ούτε ψωμί. Και αναγκάστηκα τότε, νοίκιασα αεροπλάνο, έριξα προκηρύξεις και μετά από 1 μήνα σταμάτησε η απεργία.
Αλλά κοιτάξτε, είχανε κακομάθει. Θέλανε να πληρώνονται πολύ χωρίς να εργάζονται αντιστοίχως. Τα αιτήματά τους ήταν αρχικά οικονομικού χαρακτήρα και μετά έγιναν πολιτικά. Γιατί δεν υπήρχε αμφιβολία ότι υπήρχε μια καθοδήγησις και επιπλέον υπήρχε το πνεύμα ότι εμείς διοικούμε. Τι να κάνει ένας που έχει βγάλει Δημοτικό, μπορεί να διοικήσει επιχείρηση; Νόμιζε ότι θα μπορούσε…
Ερώτηση: Η εταιρεία ήταν η πιο σημαντική του Ομίλου;
- Ναι, η πιο σημαντική. Και οι βωξίτες ήταν κερδοφόροι, αλλά ήταν πιο μικρό το μέγεθός της.
Ερώτηση: Περιβαλλοντικά, τι έκανε η εταιρεία;
- Ότι υπήρχε καταστροφή του περιβάλλοντος υπήρχε. Κάναμε μόνο απολάσπωση των φραγμάτων και δεν χρησιμοποιούσαμε βαρέα μέταλλα.
Ερώτηση: Και τώρα από όλη τη δραστηριότητά σας, τι;
- Μόνο δίκες. Ακόμα δεν έχω ξεμπλέξει. Οι δίκες όχι για να αποζημιωθώ, γιατί τότε, αυτό δείχνει πόσο εκτιμούσα την εταιρεία, ήταν ότι έδωσα προσωπική εγγύηση για τα διάφορα δάνεια της Τραπέζης και ακόμα δεν έχω απελευθερωθεί.
Ερώτηση: Οι εργαζόμενοι αισθάνονταν την εταιρεία σαν κάτι δικό τους ή ήρθε στο τέλος κάποιος εκφυλισμός;
- Στο τέλος, μετά την μεγάλη απεργία του ’76, θεωρούσαν ότι τους ανήκε πια η εταιρεία, ήταν και το πνεύμα ότι είναι κοινωνικό αγαθό και γιατί να το χαίρεται ο Σκαλιστήρης και να μη το χαρούμε εμείς. Θέλανε συνδιοίκηση, η οποία δε γινότανε.
Ερώτηση: Σκεφτήκατε να μεταφέρετε τις εγκαταστάσεις στη Χαλκίδα ή κάπου αλλού;
- Όχι. Είχα σκεφτεί μια φορά να αγοράσω ένα εργοστάσιο τούβλων στην Αμερική. Είχαμε συμφωνήσει και θέλαμε να το μονογράψουμε με τον διευθυντή που είχε έρθει εδώ. Αυτοί που μας είχανε δώσει το Know How, που ήταν και μεγάλοι πελάτες μας και, όταν μάθανε ότι εγώ πρόκειται να αγοράσω έναν άλλο Οίκο, φοβήθηκαν τον ανταγωνισμό και πήγαν και πιάσαν αυτούς που είχαμε συμφωνήσει και το αγόρασαν εκείνοι. Εκ των υστέρων καλύτερα.
Ένα μεγάλο λάθος, το μόνο μου λάθος, επειδή πάντα σκεφτόμουνα εθνικά, να μείνουν Ελληνικές οι επιχειρήσεις, όταν ο «Οίκος Κρίστις»-χαλυβουργεία-, μεγάλος πελάτης, μου πρότεινε να αγοράσει το 51% και λέω όχι το 49%. Αν το είχα πουλήσει το 1974, τότε θα ήταν ο Γερμανός Πρέσβης και δεν θα μπορούσανε να το είχανε πάρει. Βλέπετε όλοι οι άλλοι το κάνανε αυτό, ο Μεταξάς…
Ερώτηση: Ήταν θέμα συνείδησης και επιμένατε σε αυτό;
- Ναι, να μην περάσει σε ξένους και κυρίως να έχω τη διοίκηση. Ίσως μπορείτε να το πείτε και φιλοδοξία.
Ερώτηση: Τώρα ποιος είναι υπεύθυνος για τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην περιοχή;
- Ο εκκαθαριστής, ο οποίος τα πουλάει για παλιοσίδερα.
Ερώτηση: Το Αρχείο της εταιρείας;
- Δεν ξέρω. Ήταν η Ε.Τ.Β.Α. που τα πήρε, δεν φαντάζομαι να υπάρχει τίποτα… χαθήκανε τα πάντα…
Επιμέλεια: Ξενοφών Οικονομικός (4.12.2019)
***
Υποσημειώσεις: πηγές - βιβλιογραφία - σύνδεσμοι
1. ''Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος'', Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, Αθήνα, 1979.
2. ''90 χρόνια Ελληνικής Μεταλλείας (1914-2014)'', Ιστορικό αφιέρωμα, Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, Αθήνα 2014
3. Η επιστημονική εργασία του Ioannis G. Palantzas εδώ και το Παράρτημα 10 απ' όπου και η συνέντευξη με τον Μιχάλη Σκαλιστήρη εδώ στις σελίδες 367-372, ομοίως και εδώ.
4. Δήλωση: Επειδή η εν λόγω συνέντευξη του Μιχάλη Σκαλιστήρη αποτελεί απόλυτο πνευματικό δικαίωμα του κ. Ιωάννη Γ. Παλάντζα δημοσιεύουμε αποσπάσματα της μόνον με σκοπό την διαφώτιση της περιόδου εκείνης εντασσόμενη -πιστεύουμε- στην εθνική βιομηχανική κληρονομιά της περιόδου εκείνης. Επιπλέον, για την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την απώλεια της βιομηχανικής παραγωγής της Ελλάδας της περιόδου 1950-1975. Στην υποσημείωση 3 καταγράφουμε με ενεργό σύνδεσμο που βρήκαμε την συνέντευξη και δεν έχουμε κανένα σκοπό να εξάγουμε κέρδος ή οποιονδήποτε άλλο σκοπό από την δημοσίευση των εν λόγω αποσπασμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Αγαπητοί αναγνώστες σημειώνουμε πως:
-ό,τι υπάρχει σε αυτό το blog είναι αποτέλεσμα μελέτης και έρευνας τόσο των έργων του Σωτήρη Σοφιανόπουλου όσο και άλλων επιστημόνων οι οποίοι αναφέρονται όπως και οι αντίστοιχες πηγές και βιβλιογραφία.
Ως εκ τούτου τα άρθρα μας αποτελούν πνευματικό κόπο της ομάδας μας ή μεμονωμένου συναδέλφου μας που τα συντάσσει.
Το δικαίωμα χρήσης και αναδημοσίευσης του υλικού από το blog μας καθορίζεται από τον αντίστοιχο νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας Ν. 4481/2017 σε συνέχεια του Ν. 2121/1993.
-Επιτρέπεται η αναδημοσίευση άρθρου μας υπό την αυστηρή προϋπόθεση επισύναψης της πηγής μέσω ενεργού συνδέσμου και αναφοράς του blog και του ονόματος του συγγραφέως του άρθρου.
-Σχόλια θα εγκρίνονται όταν είναι σχετικά με το θέμα, εννοείται ό,τι δεν περιέχουν προσβλητικούς ή απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς και δεν περιέχουν συνδέσμους αμφιβόλου αξιοπιστίας.
-Όταν αποστέλλετε κείμενα μέσω σχολίων ή e-mail και δεν είναι δικά σας παρακαλείσθε να αναγράφετε την πηγή τους.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία σας.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.